Van vicieuze naar virtuoze cirkels: een leeratelier over onbegrepen gedrag
Op 22 mei vond in De Ruimte in Breda het halfjaarlijkse Leeratelier #Lente plaats, georganiseerd door de Regionale Kenniswerkplaats Onbegrepen Gedrag (RKOG) West-Brabant en gefaciliteerd door de RKOG-Projectgroep waaronder de onderzoekers van het lectoraat Mind the Gap. Een volle zaal met betrokken professionals uit het sociaal domein, de ggz, politie, gemeenten en andere werkvelden kwam samen rond een vraagstuk dat steeds weer schuurt en wringt: Hoe ga je om met onbegrepen gedrag in een complexe praktijk?
Een andere manier van kijken
De bijeenkomst was geen traditionele studiedag. Geen richtlijnen of nieuwe protocollen. Wel veel ruimte voor reflectie, interactie en uitwisseling. Het lectoraat Mind the Gap bood deelnemers inzichten en tools om anders te kijken naar gedrag, naar hun eigen handelen, en naar de systemen waarin ze opereren.
Centraal stonden de begrippen vicieuze en virtuoze cirkels. Patronen waarin professionals — vaak onbedoeld — blijven hangen, en de werkzame dynamieken die juist tot beweging leiden. Tijdens een mini-college van Maaike Miedema werden herkenbare voorbeelden besproken: de rol van mobieltjes als aanvankelijk helpend maar uiteindelijk verstorend gedragspatroon; of het besef dat gedrag in interactie ontstaat – “Soms sta je op elkaars tenen.”
Casussen uit de praktijk: dichtbij en confronterend
In groepen analyseerden deelnemers casussen uit hun eigen praktijk. Eén daarvan ging over een bewoner met verward gedrag die overlast veroorzaakte in een wooncomplex. De betrokken organisaties stonden voor lastige keuzes: wat deel je met wie, wat mag wettelijk wel of niet? Uiteindelijk leidde open communicatie met medebewoners tot meer begrip en verbondenheid, ondanks dat dit juridisch op het randje was. Een voorbeeld van een virtuoze cirkel, waarin samenwerking en nabijheid het verschil maakten.
Een andere casus liet zien hoe een jongere na een suïcidepoging zelf hulp zoekt, maar vervolgens in een zorgtraject terechtkomt waarin regels zwaarder wegen dan menselijke maat. Zijn inzet en openheid werden niet erkend. Wat ontbreekt, is niet de inzet van professionals, maar de ruimte om écht te kunnen aansluiten. Dit confronteerde velen in de zaal met de vraag: Wat doe ik zelf – bewust of onbewust – om in een vicieuze cirkel te blijven?
Reflectie op het eigen handelen
De tweede opdracht richtte zich op het persoonlijke niveau: zit jij als professional zelf in een patroon dat je wilt doorbreken? Of je nu werkt bij de politie, in een PI of in een wijkteam, overal spelen tijdsdruk, organisatiekaders en verwachtingen mee. Toch is juist het vermogen om te vertragen, te reflecteren en nieuwe keuzes te maken, van wezenlijk belang.
Henk Spies bracht dit scherp onder woorden in zijn presentatie over de ‘ideale’ versus ‘praktische’ wereld. In theorie staan we voor maatwerk en nabijheid. In de praktijk botsen we vaak op regels, loyaliteiten en bureaucratie. Het gevolg? Professionals die afhaken, burn-out raken of zich aanpassen ten koste van hun eigen waarden. Spies benoemde dominante strategieën zoals standaardisering of het focussen op ‘ideale cliënten’ om het werk draaglijk te houden. Maar als we onze ‘doe-theorie’ leren herkennen én verbeteren, kunnen we daadwerkelijk stappen zetten.
Zelfzorg als noodzaak, geen luxe
Het laatste deel van het Leeratelier draaide om zelfzorg: hoe blijf je gezond, lerend en betrokken in een weerbarstige praktijk? In kleine groepen bespraken deelnemers hoe zij zichzelf staande houden, wat zij doen om beter te worden, en wat ze daarbij nodig hebben. Er was geen centrale terugkoppeling — wat besproken werd, bleef bij de groep. Maar één boodschap klonk duidelijk door: Zorg goed voor jezelf, zodat je duurzaam kunt blijven zorgen voor een ander.
Van oplossen naar begrijpen
Maaike Miedema sloot af met een belangrijke uitnodiging: probeer niet altijd direct op te lossen, maar leer patronen van binnenuit te begrijpen. We zijn voortdurend ‘reactor’ in systemen en interacties. Door soms even stil te staan, uit het moment te stappen en naar het grotere geheel te kijken, ontstaat ruimte voor nieuwe handelingsmogelijkheden.
Lerend netwerk in opbouw
De RKOG West-Brabant werkt aan een regionaal, lerend netwerk waarin professionals samen onderzoeken wat wél werkt. Niet door voorschriften te geven, maar door ervaringen te delen, taal te ontwikkelen voor wat vaak impliciet blijft, en de praktijk voortdurend als vertrekpunt te nemen. Onbegrepen gedrag is immers geen afgebakend probleem, maar een uitnodiging tot reflectie en verbinding.
Meer weten?
Wil je meer weten over de RKOG of aansluiten bij een volgende bijeenkomst? Neem dan contact op met jouw vertegenwoordiger in de RKOG-projectgroep, kijk op de website https://rkog.nl of neem contact op met de onderzoekers van het lectoraat Mind the Gap. Samen blijven we leren.
Het volgende leeratelier: Leeratelier #Herfst is op donderdagmiddag 27 november 2025
