Bart Claes

Prof. dr. Bart Claes, lector Transmuraal Herstelgericht Werken

Wie een ernstig misdrijf begaat, gaat de gevangenis in – dat is al ruim 150 jaar de logica van ons strafsysteem. Maar volgens lector Bart Claes doet opsluiting alléén onvoldoende recht aan alle mensen die beschadigd raken door een delict. “Een misdrijf heeft een gigantische impact; niet alleen op het slachtoffer, maar ook op de dader en de mensen om hen heen, zoals ouders, partners en kinderen. Er volgt een straf, maar daarmee wordt de schade die bij deze mensen is aangericht, niet hersteld. Dat kan alleen als we hun behoeftes centraal stellen en oog hebben voor herstel van de schade. Daarvoor is het essentieel dat de lijntjes tussen dader en samenleving in stand blijven, over de muren van de gevangenis heen.”

Claes werkte tien jaar als sociaal werker in jeugdinstellingen en tevens als bemiddelaar tussen slachtoffer en dader in de Brusselse gevangenissen. Hij promoveerde aan de Vrije Universiteit Brussel op herstelgericht werken met langgestraften in een streng beveiligde gevangenis. Voor deze studie van het alledaagse leven in detentie verbleef hij zelf ruim anderhalf jaar in de gevangenis. Zijn ervaringen hebben zijn mensbeeld gevormd. “Mensen die een misdrijf begaan, worden vaak gereduceerd tot die ene daad: ze worden een verkrachter, of een moordenaar. Door mijn onderzoeken heb ik geleerd ze te blijven zien als volwaardige mensen met zwaktes en problemen, maar ook met kwaliteiten, angsten en dromen. Mensen die ondanks alles recht hebben op geluk en een toekomst. En dat is net zo bij mensen die slachtoffer worden van een misdrijf en heel wat schade ervaren. Zij zijn veel meer dan louter slachtoffer, ze zijn ook ouder, partner, vriend, of professional.”

Herstel van alle geleden schade

De mens staat centraal in het werk van Claes – en daarmee bedoelt hij dus iederéén op wie een misdrijf invloed heeft. “Transmuraal herstelgericht werken is een internationaal kader en een aanpak, waarin het herstel van alle geleden schade centraal staat; er is aandacht voor de ervaringen en behoeftes van slachtoffers, maar ook van daders en naasten”, vertelt hij. “Zo kan het voor een slachtoffer van verkrachting helend zijn om van de dader te horen waarom dit uitgerekend haar overkwam en welke verantwoordelijkheid de dader wil nemen voor herstel van de schade. En wat heeft de partner van de gedetineerde nodig, nu zij alleen voor het gezin moet zorgen? Hoe gaat het met de kinderen, die zich schamen voor hun vader in detentie maar hem ook missen? Het is belangrijk voor hun ontwikkeling om de ouder-kindrelatie te herstellen. Vergeet ook de dader zelf niet: hoe kijkt hij naar wat hij heeft aangericht, wat heeft hij nodig om te stoppen met misdaad? Op al die fronten moet schade worden hersteld.”

Herhaling voorkomen

Claes is ervan overtuigd dat herstelgericht werken bijdraagt aan het stoppen met misdaad. Na zijn promotieonderzoek onderzocht hij aan de University of Sheffield hoe deze aanpak gedetineerden en hun netwerk kan stimuleren om een nieuw leven op te bouwen, zonder criminaliteit. “Als mensen fors over de schreef zijn gegaan, helpt jarenlange afzondering niet om herhaling te voorkomen. We moeten ze juist leren hoe ze zich in de samenleving moeten gedragen. En daarvoor is een transmurale aanpak nodig. Een goede overgang tussen binnen en buiten de gevangenis, vergroot de kans op een succesvolle re-integratie en is cruciaal om te stoppen met misdaad. Daar heeft iedereen baat bij.”

Toch heeft Claes er begrip voor dat er soms wordt geroepen om strengere straffen. “Als je tegenover de ouders van een vermoord kind zit, of tegenover iemand die als kind jarenlang is misbruikt, is het onmogelijk om niet diep geraakt te worden. Natúúrlijk verlangen zij een strenge straf. Maar ze willen ook voorkomen dat anderen hetzelfde moeten meemaken. En dat doel bereik je meestal niet alleen met een straf, daar is meer voor nodig.” Claes vindt dat we als maatschappij zowel ons hoofd als ons hart moeten gebruiken: aantoonbaar effectieve interventies inzetten én recht doen aan de gevoelens van alle betrokkenen. “Professionals kunnen daarin het verschil te maken. Hun werk draait om het aanboren van kracht bij gedetineerden, aan de slag gaan met verbeterpunten, het uitdragen van hoop en het aanspreken op verantwoordelijkheid. De wil en het geloof dat je een ander leven kunt leiden – dat is cruciaal om te kunnen stoppen met crimineel gedrag.”